Phú Thọ là tỉnh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, giữ vai trò là cửa ngõ phía Tây Bắc của Thủ đô Hà Nội, gần sân bay Quốc tế Nội Bài, là cầu nối giữa các tỉnh miền núi phía Bắc với Hà Nội và đồng bằng châu thổ sông Hồng.

Từ ngày 01 tháng 7 năm 2025, thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, toàn bộ địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc chính thức được sáp nhập trở lại vào Phú Thọ, hình thành tỉnh Phú Thọ mở rộng. Sự kiện này tạo bước ngoặt quan trọng, giúp Phú Thọ trở thành tỉnh có diện tích tự nhiên lớn nhất vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ, dân số tăng mạnh, tiềm lực kinh tế – xã hội được mở rộng và giữ vai trò ngày càng quan trọng trong chiến lược phát triển vùng cũng như quốc gia.

Tỉnh Phú Thọ được thành lập từ năm 1903. Năm 1968, Phú Thọ sáp nhập với Vĩnh Phúc thành tỉnh Vĩnh Phú. Đến năm 1997, hai tỉnh được tái lập trở lại. Việc sáp nhập năm 2025 không chỉ khôi phục lại ranh giới tỉnh Vĩnh Phú trước đây mà còn mở ra cơ hội khai thác thế mạnh tổng hợp về kinh tế, du lịch, văn hóa và hạ tầng giao thông của cả hai địa phương.

Từ ngàn năm trước, đất đai của Phú Thọ ngày nay đã là cái nôi của dân tộc Việt. Đây là nơi đặt kinh đô Văn Lang – quốc gia đầu tiên của người Việt. Nước Văn Lang có 15 bộ, trong đó bộ Văn Lang là trung tâm, nằm ở hợp lưu của 3 con sông: sông Thao, sông Đà, sông Lô. Đất đai của Phú Thọ mở rộng (gồm cả Vĩnh Phúc ngày nay) đều thuộc bộ Văn Lang xưa. Chính vì vậy, nơi đây được coi là vùng đất tổ, nơi cư dân Việt cổ sinh tụ đầu tiên.

Về vị trí địa lý: Phú Thọ mở rộng có diện tích tự nhiên trên 3.500 km², phía Bắc giáp Tuyên Quang, Yên Bái và Thái Nguyên, phía Tây giáp Sơn La, phía Đông giáp Hà Nội, phía Nam giáp Hòa Bình. Đây là cửa ngõ quan trọng kết nối Thủ đô với vùng Tây Bắc, đồng thời nằm gần cảng hàng không quốc tế Nội Bài.

Về địa hình: Địa hình của Phú Thọ mở rộng đa dạng, thấp dần từ Bắc xuống Nam và từ Tây Bắc xuống Đông Nam, được bao bọc bởi hệ thống sông Hồng, sông Lô. Phía Bắc và Đông Bắc có dãy núi Tam Đảo chạy dài, tạo thành vùng núi thấp và trung bình, vùng gò đồi trung du và vùng đồng bằng ven sông, hình thành ba tiểu vùng địa hình rõ rệt.

Về khí hậu: Tỉnh nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, mang đặc điểm vừa của đồng bằng Bắc Bộ vừa của vùng trung du miền núi phía Bắc. Mùa khô (từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau) chỉ chiếm khoảng 20% tổng lượng mưa cả năm.

Hệ thống sông, hồ: Trên địa bàn có bốn con sông lớn chảy qua: sông Hồng, sông Lô, sông Đà, sông Đáy. Ngoài ra còn có sông Cà Lồ và nhiều hồ tự nhiên – nhân tạo nổi tiếng như: Đầm Vạc, hồ Đại Lải, hồ Xạ Hương, hồ Vân Trục, đầm Ao Châu, hồ Suối Sải… tạo nên tiềm năng du lịch sinh thái dồi dào.

Tài nguyên rừng: Diện tích rừng tự nhiên tập trung nhiều ở Tam Đảo và Thanh Sơn, nơi có Vườn Quốc gia Tam Đảo – khu rừng đặc dụng với độ che phủ trên 90%, được coi là “kho dự trữ” nguồn gen động thực vật quý hiếm, có giá trị to lớn trong bảo tồn đa dạng sinh học, điều tiết nguồn nước và phát triển du lịch nghỉ dưỡng.

Truyền thống lịch sử – văn hóa: Phú Thọ mở rộng là vùng đất “tứ trấn” phên dậu của kinh thành Thăng Long, quê hương của các bậc anh hùng dân tộc: Hai Bà Trưng, Trần Nguyên Hãn, Nguyễn Danh Phương, Đội Cấn, Nguyễn Thái Học… Đây cũng là nơi khởi nguồn tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương – di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Hệ thống di tích – lễ hội: Toàn tỉnh hiện có hơn 1.500 di tích lịch sử – văn hóa, trong đó hàng trăm di tích được xếp hạng cấp Quốc gia. Nổi bật là Đền Hùng, Khu danh thắng Tây Thiên, Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên, Tháp Bình Sơn, chùa Hà Tiên, đình Thổ Tang, khu di chỉ khảo cổ học Đồng Đậu… cùng nhiều lễ hội truyền thống như Giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng, Lễ hội Tây Thiên, Lễ hội đền Thính, lễ hội chọi trâu… và các làn điệu dân ca đặc trưng như hát Xoan, hát Ghẹo, hát Trống quân, Soọng cô, Sình ca.

Tiềm năng du lịch: Phú Thọ mở rộng sở hữu hệ thống đường giao thông thuận lợi: quốc lộ 2, cao tốc Nội Bài – Lào Cai, tuyến đường sắt Hà Nội – Lào Cai – Côn Minh… kết nối trực tiếp với Hà Nội và các tỉnh Tây Bắc. Du khách có thể di chuyển dễ dàng bằng xe khách (60.000 – 80.000 đồng/lượt, thời gian 1,5 – 2h), ô tô cá nhân hoặc xe máy.

Với nền tảng lịch sử – văn hóa lâu đời, hệ thống di sản phong phú, cảnh quan thiên nhiên đa dạng và vị trí chiến lược, Phú Thọ mở rộng đang trở thành một trung tâm phát triển kinh tế – du lịch, là điểm đến hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước.